გაკვეთილის გეგმა პირველ კლასში და მისივე რეფლექსია

 I კლასი, ქართული, როგორც მეორე ენა, საწყისი დონე - A0 

ზამთარი 

მიზანი: ლექსიკური მარაგის გამდიდრება, ფონოლოგიური უნარების (დამარცვლა, ბგერებად დაშლა, პირველი ბგერის იდენტიფიცირება...) განვითარება, მთლიანი სიტყვების წაკითხვის უნარის განვითარება, ახალი სიტყვების მიკროსიმღერაში გამოყენება.

სტანდარტთან შესაბამისობა: 

ქ.მ.დაწყ.(I).5. 

➢ ცდილობს სწორად და გარკვევით წარმოთქვას ქართული ენისათვის დამახასიათებელი ბგერები, ნასწავლი სიტყვები, მარტივი ფრაზები, ენის გასატეხები; 

➢ ავლენს ფონოლოგიურ უნარ-ჩვევებს; 

➢ ლექსის/სიმღერის შინაარსს ადეკვატურად უსადაგებს არავერბალურ მეტყველებას (მიმიკა-ჟესტიკულაციას, რიტმულ მოძრაობებს); 

გამჭოლი მიზნები: მოსმენისა და მეტყველების საწყისი ელემენტების გამომუშავება. 

გამოყენებული მეთოდები: სრული ფიზიკური რეაქცია, სიტყვის ბარათები, თემატური პოსტერი. 

გასააქტიურებელი ლექსიკა: ზამთარი, თოვლი, თოვლის ბაბუა, ციგა, გუნდა, თოვლის გუნდა, ფიფქი, ფიფქები. 

გამოყენებული რესურსი: თემატური პოსტერი “ზამთარი”, სიტყვის ბარათები, რვეულები, კლამები, ფანქრები, პიანინო. 

მსვლელობა: 

(აქტივობების ჩამონათვალი აჭარბებს 35 წთ-ს. მათი ამოღება ან შემოკლება გადაწყდება უშუალოდ გაკვეთილის დროს. აქტივობის ნომრის შემდეგ გამუქებული ასოებით ამ აქტივობის მიზანი წერია.) 

აქტივობა 1. გაკვეთილის მიზნისა და შეფასების პრინციპების გაცნობა, სიის ამოკითხვა სახელების ბარათების გამოყენებით და მასზე დაფუძნებული ფონოლოგიური ვარჯიში – 5 წთ. 

მასწავლებელი მოსწავლეებს აცნობს გაკვეთილის მიზნებსა და შეფასების პრინციპებს: - დღეს ჩვენ ვისწავლით ერთ პატარა სიმღერას და ვიმღერებთ პიანინოზე. გინდათ? ასევე ვისწავლით რამდენიმე ახალ სიტყვას, ვივარჯიშებთ ამ სიტყვებზე და წავიკითხავთ ამ სიტყვებს. უნდა ვიაქტიუროთ, ვილაპარაკოთ, ყურადღებით მოვუსმინოთ, წავიკითხოთ სიტყვები... შემდეგ ამოიღებს მოსწავლეთა სახელების ბარათებს და ვარჯიშობენ ბგერებად წარმოთქმული სიტყვების გაერთიანებაზე და თან აჩვენებს ამ ბარათებს. ან/და ასახელებს პირველ ბგერას და მოსავლეებმა უნდა გამოიცნონ, რომელი მოსწავლეა (ან პირველ ორ ბგერას.) 

აქტივობა 2. წელიწადის დროების ჩამოთვლა; რომელი უფრო უყვართ?–2 წთ. 

მასწავლებელი აჩვენებს პოსტერს, რომელზეც წელიწადის ოთხივე დროა და ჩამოთვლიან მათ. იმეორებენ, დამარცვლიან. შემდეგ ეკითხება რამდენიმე მოსწავლეს: - ზამთარი უფრო გიყვარს თუ გაზაფხული? - ზაფხული უფრო გიყავრს თუ შემოდგომა? ყველაზე ძალიან რომელი გიყვართ? ამის შემდეგ შემოაქვს დახურული პოსტერი და კითხულობს, რომელი სეზონი იქნება ამ პოსტერზე? გაზაფხული? ზაფხული? შემდეგ შლის ზამთრის პოსტერს და აკრავს დაფაზე. 

აქტივობა 3. პოსტერზე ინტერაქცია. – 8 წთ. 

- რა არის ეს? ეს არის ზამთარი. ზამთარი? დიახ. ეს ზამთარია? დიახ ეს ზამთარია. ეს გაზაფხულია? არა ეს ზამთარია. აბა დავმარცვლოთ: ზამ-თა-რი. რომელია პირველი ბგერა, ბავშვებო? ზ-ზ-ზ-ზ-ზ. 

- ეს რა არის? - ამავე პრინციპით მიმდინარეობს ინტერაქცია შემდეგ საგნებსა და ნივთებზე: ბავშვი, სახლი, ციგა, გუნდა, თოვლის ბაბუა. (დრო დამოკიდებულია საჭროებაზე.) - რამდენი ბავშვია პოსტერზე? რამდენი სახლია? რამდენი ციგაა? 

აქტივობა 4. ზეპირმეტყველება პოსტერზე. – 5 წთ. 

მასწავლებელი იძახებს რამდენიმე მოსწავლეს ჯგუფ-ჯგუფად და აღწერენ პოსტერს მოდელის მიხედვით (ეს შეიძლება გაკეთდეს VII აქტივობის დროს, როცა სხვები ხატავენ). 

- ეს არის ციგა. ეს არის გუნდა. ეს არის თოვლის ბაბუა. (ეს სამიზნე სიმღერის ტექსტია.) 

აქტივობა 5. სრული ფიზიკური რეაქცია - მოსმენის უნარის ვარჯიში – 5 წთ. 

- თუ ეს ზამთარია, ბიჭები ადგნენ ფეხზე... 

თუ ეს თოვლია, გოგონები ადგნენ ფეხზე...

ამის შემდეგ ბაშვები ასახიერებენ გუნდაობას, სრიალს... 

აქტივობა 6. სიტყვის ბარათების წაკითხვა. – 3 წთ. 

მასწავლებელი დაფაზე აკრავს სიტყვის ბარათებს და ვარჯიშობენ მათს წაკითხვაში. (იხ. დანართი) 

აქტივობა 7. პოსტერის გადახატვა და სიტყვების გადაწერა. – 5 წთ. 

ბავშვები ხატავენ პატარა რვეულებში პოსტერს და გადაწერენ რამდენიმე დაფაზე გაკრულ (დაწერილ) სიტყვას. 

აქტივობა 8. სიმღერის შეთხზვა და მღერა ფორტეპიანოს აკომპანიმენტით - 2 წთ. 

მასწავლებელ-მოსწავლეები თხზავენ მიკროტექსტს, რომელზეც ასრულებენ სიმღერას: 

ეს არის ციგა, ეს არის გუნდა, 

ეს არის თოვლის ბაბუა. – 2-ჯერ 

ზამთარი... ზამთარი... ზამთარი... 

ზამთარი... ზამთარი... ზამთარი... 

ჩვენ გვიყვარს ციგა, ჩვენ გვიყვარს გუნდა, 

ჩვენ გვიყვარს თოვლის ბაბუა. – 2-ჯერ 

ზამთარი... ზამთარი... ზამთარი... 

ზამთარი... ზამთარი... ზამთარი... 

(თუ საკლასო ოთახში ფორტეპიანო არ დგას, და არ დგას ოთახთა აბსოლუტურ უმრავლესობაში, შესაძლოა გამოყენებულ იქნას ფანდური, გიტარა, აკორდეონი... ბოლობოლო, აკომპანიმენტის გარეშეც შეიძლება სიმღერა.) 

აკორდები: C – F – G – C მისამღერი: F – C – G – C

გაკვეთილის შედეგები:

მოსწავლეები ასახელებენ ახალ ლექსიკურ ერთეულებს, იყენებენ მათ მცირე სიმღერაში, გაივარჯიშებენ ფონოლოგიურ და მთლიანი სიტყვების წაკითხვის უნარებს. 

სიმღერის ნაწყვეტი

დანართი 1

მოსწავლეთა შედეგების შეფასების რუბრიკა 

შეფასების კომპონენტი	გასაუმჯობესებელი	კარგი	საუკეთესო
სიტყვების დამარცვლა და ბგერებად დაშლა, პირველი ბგერის იდენტიფიცირება	ვერ ახრხებს დამარცვლასა და ბგერებად დაშლას, ვერ ცნობს პირველ ბგერას.	ახერხებს ზოგიერთი სიტყვის ბგერებად დაშლასა და დამარცვლას.	შეუძლია ყველა სიტყვის ბგერებად დაშლა დამარცვლა.
ინსტრუქციების გაგება და შესრულება	ვერ ხვდება ინსტრუქციებს.	ძირითადად ხვდება და ასრულებს მიცემულ ინსტრუქციებს.	სრულად ხვდება და ასრულებს ინსრუქციებს.
პოსტერზე დაყრდნობთ საუბარი	ვერ ახერხებს პოსტრეზე გამოსახული საგნების დასახელებას.	შეუძლია პოსტერზე არსებული საგნების დასახელება.	პოსტერზე დაყრდნობით შეუძლია მოკლე წინადადებების გამოთქმა

	დანართი 2. პოსტერი დანართი 3. სიტყვის ბარათები  თოვლი          გუნდა          ციგა       თოვლის ბაბუა            ქუდი       ზამთარი     სახლი      ბავშვი      ფიფქი ჩატარებული გაკვეთილის რეფლექსია  გაკვეთილის მსველობით კმაყოფილი დავრჩი. ერთი მხრივ, მოსწავლეებმა გაამართლეს ჩემი მოლოდინები, მეორე მხრივ, დაგეგმილმა აქტივობებმაც სათანადოდ იმუშავა. მე გაკვეთილს წარვმართავდი გეგმით გათვალისწინებული აქტივობების მიხედვით, მნიშვნელოვანი გადახვევა-მოდიფიცირება არ დამჭირვებია. შესაბამისად, ვფიქრობ, რომ გაკვეთილის შედეგები შეესაბამებოდა წინასწარ განსაზღვრულ საგაკვეთილო მიზნებს. ანუ "მიზანზე გავედი", როგორც ჩვენი პედაგოგიური საზოგადოება იტყოდა.  გაკვეთილის მიზანი იყო მოსწავლეებისთვის ფონოლოგიური უნარების გავარჯიშება, ზეპირმეტყველებისა და მოსმენის უნარების გავარჯიშება, რამდენი ახალი სიტყვის ათვისება და მცირე მარტივი სიმღერის მღერა. გაკვეთილის გეგმაში წინასწარვე მქონდა ნავარაუდევი, რომ შესაძლოა, ზოგიერთი აქტივობა არ ყოფილიყო გაკვეთილის განმავლობაში ბოლომდე რეალიზებული. შესაბამისად, ამ შემთხვევაში გარკვეული ცვლილება შეიძლებოდა შეჰხებოდა საგაკვეთილო მიზანს. თუმცა, მიმაჩნია, რომ გაკვეთილის მიზნების მიღწევას სწორედ დაგეგმილი აქტივობების ეფექტურად წარმართვამ შეუწყო ხელი, რადგან ისინი ნაბიჯ-ნაბიჯ უზრუნველყოფდა მოსწავლეებში დასახული მიზნების შესაბამისი შედეგების დადგომას.  თითქმის ყველა აქტივობა წარიმართა გეგმით გათვალისწინებული გეზით. თუმცა, ბოლო აქტივობისთვის განსაზღვრული სიმღერის ტექსტი არ გვქონდა ბოლომდე დამუშავებული გაკვეთილზე. ამიტომაც სიმღერას მოვაკელით ბოლო სტროფი და ვიმღერეთ პირველი სტროფი და მისამღერი. ვფიქრობ, ასეთი კორექტირება არც საგაკვეთილო მიზანს აკლებდა რამეს, ხოლო მოსწავლეთა შესაძლებლობები ასე უფრო იქნებოდა გათვალისწინებული.  რას შევცვლიდი ამ გაკვეთილში, სხვა დროს რომ ჩამეტარებინა? ზემოთქმულიდან გამომდინარე უნდა ვთქვა, რომ სიმღერას შევამოკლებდი-თქო, მაგრამ სწორედ ასეთი თქმა იქნება ამ გაკვეთილის გამოცდილების გაუთვალისწინებლობა, რადგან სხვა მოსწავლეებთან ამ გაკვეთილმა შესაძლოა სრულად ისე გაამართლოს, როგორც თავიდანვე მქონდა დაგეგმილი. გაკვეთილმა კარგი გამოცდილება შემძინა იმ მხრივაც, რომ გარკვეული მოდიფიცირება შესაძლოა ნებისმიერ დროს გახდეს საჭირო. კარგი იქნება, თუ მომავალშიც, ნებისმიერი გაკვეთილის წარმართვისას გავითვალისწინებ იმას, რომ შედეგის კორექტირებამ არ უნდა დააზარალოს საგაკვეთილო მიზნები.  გიორგი ჭაუჭიძე 2017 წლის 15 დეკემბერი

პრაქტიკის კვლევა: ენობრივი პრაქტიკის მეთოდით კითხვის სწავლება

ენობრივი პრაქტიკის მეთოდით  კითხვის სწავლება პირველ კლასში 

(პრაქტიკის კვლევა შეფასებულია ქ. მარნეულის მე-2 საჯარო სკოლის შეფასების ჯგუფის მიერ 2017 წლის ზაფხულში, გამოქვეყნებულია ფეისბუქჯგუფში "ვისწავლოთ, რათა ვასწავლოთ!" 2017 წლის 30 ივნისს)

საკითხის აქტუალობა    

კითხვისა და წერის სწავლება ის საკვანძო სფეროა თანამედროვე სკოლაში, რომელსაც განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა და უნდა ეთმობოდეს კიდეც. არ უნდა ბევრი არგუმენტი და მოსაზრება ამ ფაქტორის მნიშვნელოვნების დადასტურებას. ერთის აღნიშვნაც საკმარისია: სწორედ ამ კომპეტენციაზეა დამოკიდებული სწავლის შემდგომი გზა-კვალი, ბედ-იღბალი. კითხვისა და წერის გარეშე შეუძლებელია რაიმე პროგრესსა და წარმატებაზე საუბარი რომელიმე საგანსა თუ დარგში.

         

უნდა ითქვას ერთიც: დღეს, როდესაც გარემომცველი სამყარო გაჯერებულია ტექსტებით, თითქოსდა დიდი ძალისხმევა არც უნდა სჭირდებოდეს წერისა და კითხვის სწავლებას. თანამედროვე ექვსი წლის ბავშვს ყოველთვის იმდენად და იმდენგან ეჭრება ცხოვრებაში ტექსტი, რომ თავისთავად შემოესწავლება წერაც და კითხვაც. ამასთან, ეს შემოჭრები ხშირ შემთხვევაში უფრო ავთენტიკური და, შესაბამისად, შთამბეჭდავია ხოლმე, ვიდრე ფორმალიზებური სასწავლო სიტუაციები.

            

პირველკლასელ მოსწავლეს ვერ წავუყენებთ კითხვასა და წერაში ისეთ მოთხოვნებს, რომელიც გულისხმობს გაწაფულობას, ავტომატიზირებულ დეკოდირებასა და მექანიკურად წერილობითი აზრის გამოხატვას. მაგრამ გარკვეული შედეგები პირველი კლასის დასასრულს უნდა გვქონდეს. კერძოდ, ეს შედეგი მოკლედ შეიძლება ასე ჩამოვაყალიბოთ: პირველი კლასის ბოლოს მოსწავლე უნდა ახერხებდეს ქართული ანბანის ყველა ასო-ბგერის ცნობას და შესაბამისი სიტყვების დეკოდირებას, მცირე ზომის საბავშვო-სასწავლო ტექსტების წაკითხვას.

            

ვნახოთ სტანდარტის მოთხოვნები როგორც მშობლიური, ასევე მეორე ენისთვის.

•    ქ.მ.დაწყ.(I).2. კითხვის სტრატეგიების შერჩევითა და გამოყენებით მცირე ზომის სხვადასხვა ტიპის ტექსტის წაკითხვა და ზოგადი შინაარსის გაგება.
•      ქ.მ.დაწყ.(I).3. სათანადო სტრატეგიების გამოყენებით ხმამაღალი (გამართული და გაწაფული) კითხვის ელემენტარული უნარ-ჩვევის გამოვლენა.

      

ეს არის ამონარიდი სტანდარტის ახალი რედაქციიდან ქართულის, როგორც მეორე ენისთვის. როგორც ვხედავთ, აქ წარმოდგენილია I-IV კლასების საფეხურისთვის მისაღწევი შედეგები და აქ მკაფიოდ არაა გამოკვეთილი, თუ კონკრეტულად რა კომპეტენციების დაუფლებაა საჭირო პირველი კლასის ბოლოსთვის.

ვნახოთ სტანდარტის წინა რედაქცია:

• ქ.მ. I. 12. მოსწავლეს შეუძლია ანბანური პრინციპის გაგება და გამოყენება.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

·      თავისუფლად ცნობს ხშირად გამოყენებული  სიტყვის ორთოგრაფიულ ხატს;

·  ადარებს სხვადასხვა სიტყვის ორთოგრაფიულ ხატებს, პოულობს საერთო მარცვლებს, ასოებს;

·      ნაცნობ სიტყვებში ცნობს და წარმოთქვამს ასოებს;

·      სიტყვათა ჩამონათვალში პოულობს წინასწარ მითითებულ ასოს, მარცვალს;

·      ასოებს ამთლიანებს მარცვლებად, მარცვლებს - სიტყვებად;

·      სიტყვებში გამოყოფს და წარმოთქვამს მარცვლებს, მარცვლებში – ასოებს;

·      ასოებისაგან, მარცვლებისაგან აწყობს სიტყვას;

·      ცნობს ანბანის ყველა ასოს.

      

ჩვენი კვლევის ფარგლებში ყურადრებას ვამახვილებდით პირველსა და ბოლო ინდიკატორების მიხედვით კითხვის სწავლებაზე. ანუ ვაკონტროლებდით იმას, თუ რამდენად ცნობს მოსწავლე ანბანის ასო-ბგერებს და შეუძლია თუ არა ხშირად გამოყენებული სიტყვების მყისიერი ამოცნობა.

ვნახოთ სხვა შედეგებიც.

• ქ.მ.I.13. მოსწავლეს შეუძლია წერილობითი კოდის გაშიფრვა.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

·      ამოიცნობს ყველა ბეჭდურ და ნაწერ ასოს და სწორად წარმოთქვამს მას;

·      აკავშირებს ასოებს ბგერებთან და ამთლიანებს მათ მარცვლებად, სიტყვებად (წარმოთქვამს სიტყვებს);

·      სიტყვათა ჩამონათვალში პოულობს მითითებულ სიტყვას;

·  დამახსოვრებულ სიტყვებზე დაყრდნობით აანალიზებს სხვა სიტყვებს, ამოიცნობს მათში ანალოგიურ ასოებს და აკავშირებს შესაბამის ბგერებთან;

·       ილუსტრირებულ ტექსტში პოულობს ნაცნობ სიტყვებს;

· ხმამაღლა (მთლიანი სიტყვებით ან დამარცვლით) კითხულობს მარტივი წინადადებებით შედგენილ მცირე  ზომის  საანბანო ტექსტებს;

·      წინადადების საზღვრების შესაბამისად აკეთებს პაუზას;

·      აგრძელებს სხვის მიერ დაწყებულ კითხვას სათანადო ადგილიდან.

• ქ.მ.I.14.  მოსწავლეს შეუძლია კითხვის სტრატეგიების გამოყენება.

    შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

· ფურცელზე განასხვავებს და გამოყოფს სიტყვიერ და არასიტყვიერ ნაწილებს - ლოგოს, ილუსტრაციას, პირობით ნიშანს, სავარჯიშოს პირობას, ილუსტრაციის წარწერას, ძირითად ტექსტს;

·    გამოყოფს ლექსის სტროფის დასაწყისსა და დასასრულს;

· ილუსტრაციებზე დაყრდნობით გამოთქვამს ვარაუდებს ტექსტის შინაარსის შესახებ (მშობლიურ ენაზე).

            

წარმოდგენილი შედეგებიდან ჩვენი კვლევის ფარგლებში გვაინტერესებს ჩემ მიერ ხაზგასმული (გამწვანებული) ინდიკატორები. მოკლედ, ჩვენი ინტერვენციები მიმართულია მოსწავლის მიერ ქართული ანბანის შესწავლისა და ანბანური პრინციპის გამოყენებისკენ. შესაბამისად, ყურადღებას ვამახვილებთ ამ მიმართულებით.

            

ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მე ჩემი სწავლება თავკომბალას პრინციპით წარვმართე და ყურადღებას არ ვაქცევდი ისეთ კომპეტენციებს, როგორიცაა ზეპირმეტყველება (მოსმენა-ლაპარაკი), ფონოლოგიური უნარები, ლექსიკური მარაგის გამდიდრება, წერა და სხვ. არა. ცხადია, სათანადო ყურადრებას ვაქცევდი, მაგრამ კვლევის ანგარიშში წარმოდგენილია მხოლოდ სამიზნე კომპეტენცია - კითხვის უნარი, კერძოდ, ანბანური პრინციპის გამოყენება.

            

ჩვენ მიერ შერჩეული საკვლევი საკითხის პრობლემატურობა გამოიხატება იმაშიც, რომ ქართული ჩემი მოსწავლეების შემთხვევაში მეორე ენაა. მოსწავლეებისთვის ქართული არაა მშობლიური ენა და ამასთან, მათ მშობლიური ენისა და ქართულის, როგორც მეორე ენის გარდა მუშაობა უწევთ ინგლისური ენის მასწავლებელთანაც, რომელსაც, რასაკვირველია, თავისი მიზნები აქვს.

            

ამიტომაც საკმაოდ მნიშვნელოვნად მიმაჩია ჩემი კვლევის მიზანი - ენობრივი პრაქტიკის (მეთოდის შესახებ დაწვრილებით იხ. ქვემოთ.) გამოყენებით მოსწავლეთათვის საინტერესოდ და სახალისოდ წარმართული სასწავლო პროცესის შედეგად ანბანის ათვისების ეფექტურობის გაზომვა.

            

საინტერესოდ და სახალისოდ წარმართულ სასწავლო პროცესში ვგულისხმობ იმას, რომ ანბანის სწავლებისას ვიყენებდი ე. წ. ენობრივი პრაქტიკის მეთოდს, ცხადია, იმ შეზღუდულობით, რა საშუალებაც გვეძლეოდა ჩვენს მოცემულობაში.

            

აქვე დავძენ, რომ ჩემ მიერ დაგეგმილი აქტივობების განხორციელების წინ მქონდა მოლოდინი და რწმენა, რომ ჩემი მოსწავლეების შედეგი არ იქნებოდა იმაზე უარესი, ვიდრე იმ მოსწავლეებისა, რომლებიც კითხვას პირველ კლასში სწავლობენ სახელმძღვანელოების მიხედვით. თუმცა, გარკვეული რისკის მომენტი და ნერვიულობა, ცხადია, ახლდა ამ ყველაფერს. შფოთვა: ვაი, თუ ყველაფერი ისე არ წარიმართოს ან მოსწავლეებში ვერ მივაღწიო სასურველ შედეგებს?!

მაგრამ ჩემი სწრაფვა მოსწავლეების კითხვის სამყაროში საინტერესო და ავთენტიკური, აზრიანი აქტივობებით შეყვანისკენ, იმდენად დიდი იყო და არის, რომ ყველანაირი ეჭვი და დაბრკოლება გვერდზე გადავდე. ასევე ღრმად მწამს, რომ ასეთი მიდგოემებით კითხვის სწავლება უფრო შეაყვარებს მოსწავლეებს კითხვას და, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, პატარა მკითხველებს გაუიოლებს კითხვის სწავლის პროცესს.

საკითხის მიმოხილვა 

(ამ ქვეთავში გადმოცემული ინფორმაციის გარკვეული ნაწილი დაწერილია ქვემოთ მითითებული ლიტერატურის მიხედვით.)

კითხვისა და წერის სწავლებას საქართველოში არც თუ მწირი ისტორია აქვს. ცხადია, მე არ ვაპირევ ამ ნაშრომის ამ ნაწილში საფუძვლიანად მიმოვიხილო ეს ისტორია. არც თეორიული წვლილვისთვის მსურს გვერდების დათმობა, თუმცა, გვერდს ვერ ავუვლი ისეთ ცნებებსა და საკითხებს, როგორიცაა: ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები, ზეპირმეტყველების განვითარება, ლექსიკური მარაგის გამდიდდრება, ანბანური რინციპის გამოყენება, ანბანის სწავლების სამი (წინასაანბანო, საანბანო, ანბანის შემდგომი) პერიოდი, ანბანის სწავლების მეთოდები (ანალიზური, სინთეზური, ანალიზურ-სინთეზური, სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზური), კითხვის დაბალანსებულად და ინტეგრირებულად სწავლება.

მოკლედ შევეხოთ თითოეული მათგანს.

...

ზეპირმეტყველების განვითარება

როგორც მშობლიურ ენაში, ასევე ქართულ, როგორც მეორე ენის სწავლებისას ზეპირმეტყველების უნარის განვითარებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. შეუძლებელია კითხვაში ვარჯიში დავიწყოთ ამ საფუძვლის გარეშე. მოკლედ, მოსწავლეს უნდა შეეძლოს მოკლე ამბების გადმოცემა, აღწერა. ამ მიზნით გამოიყენება ისეთი აქტივობები, როგორიცაა, სურათის აღწერა, სიუჟეტური ბარათების მიხედვით ამბის გადმოცემა. ცხადია, ამ უნარის განვითარება გაძნელებულია მეორე  / უცხოურ ენაზე, მარგამ აუცილებლად უნდა ვესწრაფოთ ამისკენ.

(ზოგჯერ ჩვენ, უცხოური ენების პედაგოგები ვცდებით ხოლმე, როდესაც ბავშვებს მათს მშობლიურ ენაზე ველაპარაკებით. ამით ვახშობთ სამიზნე ენის გამოყენების სივრცესა და არეალს, ვზღუდავთ სამიზნე ენაზე სალაპარაკო დროს. მე პირადად, საერთოდ უგულებელვყოფ დაწყებით მშობლიური ენის რესურსს და თლიანად სამიზნე ენაზე წარვამრთავთ ნებისმიერ საკომუნიკაციო სიტუაციას პირველივე გაკვეთილიდან.)

...

ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები

ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები გულისხმობს ზეპირ სიტყვებსა და ბგერებზე მანიპულირების შესაძლებლობას. მაგალითად, სიტყვის ბგერებად დაშლა, ბგერებად დანაწევრებული სიტყვის გამთლიანება, სიტყვების დამარცვლა, დამარცვლილი სიტყვების გამთლიანება, სიტყვაზე ბგერის დამატება-მოკლება, საწყისი /ბოლო / შუა ბგერის ამოცნობა სიტყვაში და ასე შემდეგ.

ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები კითხვის სწავლის, ანბანური პრინციპის გაცნობიერება-ათვისების ერთ-ერთი საყრდენია. ამიტომ ამ უნარ-ჩვევის განვითარებას სათანადო ყურადღება ექცევა.

გარკვეული აზრთა სხვადასხვაობა ამ სფეროში შეინიშნება (არის თუ არა კავშირ-კორელაციაში დამარცვლის, მარცვლებით მანიპულირების უნარი კითხვის სწავლასთან, რომელი სავარჯიშოებით უნდა დავიწყოთ - ბგერებად დაშლის თუ პირიქით?), მაგრამ ჩემს მოსწავლეებთან აქცენტი ასეთ საკამათო დებულებებზე ბევრი ფიქრით არ გამიკეთებია, რადგან მივყვებოდი მოსწავლეთა შესაძლებლობებს - რომელი კომპეტენციაც უფრო იოლად გამოსდიოდათ, იმას ვაქცევდი ყურადრებას და არა პირიქით.

...

ლექსიკური მარაგის გამდიდდრება

ზემოთაც აღვნიშნე, რომ ჩემი მოსწავლეები მხოლოდ იმით კი არ გამოირჩევიან, რომ ქართული მათთვის მშობლიური ენა არაა, არამედ იმითაც, რომ ისინი არამშობლიურ ენაზე სწავლობენ. ანუ ეთნიკური აზერბაიჯანელი პატარები, რომელთათვისაც მშობლიური ენა აზერბაიჯანულია, განათლებას ღებულობენ რუსულ ენაზე. შესაბამისად, ქართულენოვანი ლექსიკური მარაგის დაგროვებას დამატებითი სირთულეები ახლავს თან.

ჩვენ, რასაკვირველია, სათანადო ყურადღებას ვაქცევდით ამ კომპონენტს, რისთვისაც ვიყენებდით სხვადასხვა სახალისო მეთოდსა თუ მიდგომას. კერძოდ, რეალური ნივთების გამოყენებით სავარჯიშოები, თემატურ პოსტერებზე დაფუძნებული აქტივობები და სხვ. ამ შემთხვევაში დანერგილი გვაქვს ბუნებრივი მიდგომა (სრული ფიზიკური რეაქიცა, ერთსიტყვიანი, ორსიტყვიანი, ფრაზებით პასუხები.)

...

ანბანური პრინციპის გამოყენება

ჩვენი მუშაობა მიმართული იყო ანბანის ათვისებისა და ანბანური პრინციპის გაცნობიერების, გამოყენებისკენ. ეს, გარდა იმისა, რომ კითხვის სწავლებისას საკვანძო მიმართულებაა, ჩვენი კვლევის სამიზნე საკითხიც იყო. სწორედ ამ უნარის ათვისებასა და განმტკიცებისკენ იყო ჩემ მიერ დაგეგმილი და გამოყენებული ენობრივი პრაქტიკის მეთოდის მიხედვით შექმნილი ტექსტ-პლაკატები, რომლეზეც დაწვრილებით ქვემოთ ვისაუბრებ.

...

ანბანის სწავლების სამი (წინასაანბანო, საანბანო, ანბანის შემდგომი) პერიოდი

როგორც ცნობილია, პირველ კლასში კითხვის სწავლება სამ პერიოდად იყო დაყოფილი და ამ პერიოდების მიხედვით არის აგებული ჩვენ მიერ ცნობილი ყველა სახელმძღვანელო.

ჩემი პრაქტიკის ფარგლებში აღვნიშნავ, ორ ფაქტორს. 1. ჩვენ პირველი კლასის ფარგლებში არ გაგვივლია ე. წ. ანაბნის შემდგომი პერიოდი. 2. წინასაანბანო პერიოდშიც ჩემი მოსწავლეები კონტაქტობდნენ დაწერილ ტექსტებთან, სიტყვებთან და ისინი ვარჯიშობდნენ კიდეც გარკვეული სიტყვების წაკითხვაშიც, მათს ამოცნობაში.

დავსვათ შეკითხვა: შეიძლება თუ არა, წინასაანბანო პერიოდში მოსწავლეს დავაწყებინოთ კითხვა? აქ ჩვენი პასუხი არ იქნება ისეთი, როგორიც მოეწონებოდა კითხვის სწავლების პერიოდიზაციის მომგონს. ცხადია, შეიძლება. მეტიც, აუცილებლად უნდა დავაწყებინოთ.

რა აქტივობები შეიძლება შევთავაზოთ მოსწავლეებს სკოლაში შესვლის პირველივე დღეებში, რომელიც, ერთი მხრივ, კითხვის პროცესში ჩართავს მოსწავლეს, მეორე მხრივ, შეაყვარებს კითხვას? ასეთი აქტივობები მრავლად შეგვიძლია მოვიფიქროთ. ვგულისხმობ, რომ პირველკლასელი მოსწავლე ხალისით უნდა ერთვებოდეს ამ პროცესში. ერთ-ერთი ასეთი აქტივობაა საკუთარი სახელების კითხვა.

ბავშვები უფრო მეტი სიხარულით, სიყვარულით, სიადვილითა და სიამოვნებით წარმოთქვამენ და კითხულობენ / წერენ საკუთარ და ერთმანეთის სახელებს, ვიდრე: „აი თხის ხახა.“ „გოშია ავია.“ „გემი დიდია.“ „უსახო სოსო.“ «ლია, აი გია.“ (ფრაზები ამოღებულია თანამედროვე და გოგებაშვილისდროინდელი საანბანო სახელმძღვანელოებიდან.)

... ერთი ვერსიით ასოების დასწავლა უნდა დავიწყოთ მარტივი ასოებიდან. მეორე ვერსიით ასოების დასწავლა ბავშვს უნდა დავაწყებინოთ ენაში ხშირად გამოყენებული ბგერა-ასოებიდან. ცხადია, სწავლება უნდა დავიწყოთ ხშრად გამოყენებული ასოებიდან, ოღონდ არა ენაში, არამედ ბავშვისთვის ყველაზე ხშრად გამოყენებული ასოებიდან. უფრო სწორად, ასო-ბგერებიდან. ყველაზე „მყარი“ ბგერები და სიტყვამბგერები (ვგულისხმობ ზეპირ, არადაწერილ სიტყვას) ბავშისთვის არის საკუთარი და ახლობელთა სახელების ბგერები და ეს სახელები. შესაბამისად, როგორც ფონოლოგიური სავარჯიშოები, ასევე წაკითხვა უნდა დავიწყოთ ამ სახელებიდან.

... სკოლაში შესვლის პირველივე დღეს მე დავურიგე ბავშვებს ბარათებზე ამობეჭდილი საკუთარი სახელები (რაულ, ანაჰიტ, ამინ, ზაბიტა,...) და თვითონაც ვაჩვენებდი სიის ამოკითხვის დროს. ბავშვები მყისიერად იმახსოვრებენ თავიანთ სახელებს და მეორე დღესვე ამოიცნობენ ნაჩვენებ „ელმან“-ს... ერთი კვირის შემდეგ კი უმეტესი თანაკლასელის სახელს ამოიცნობენ, ერთ დღესაც მოვა და გეტყვის: „მასწავლებელო, «მუჰამედი» დამიწერე, უნდა ვისწავლო!“ თუ შეეკითხებით, „მუჰამედი ვინაა, რაულ?“, გიპასუხებთ: „ჩემი პატარა ძმა.“

ცხადია, ეს სავარჯიშები მიმდინარეობდა ანბანის სისტემური სწავლების დაწყებამდე ფონოლოგიურ სავარჯიშებთან ერთად. ეს პერიოდი, ამასთანავე, გაჯერებული იყო კითხვის სწავლების ისეთი მეთოდებით როგორიცაა «ლექს-პლაკატების კითხვა» და «მასწავლებელი კალამი» (ენობრივი პრაქტიკა).

გარდა ამისა საგაკვეთილო პროცესი უნდა შეივსოს სიტყვის ბარათებზე დაფუძნებული მრავალფეროვანი თამაშ-აქტივობებით.

შედეგად კითხვის შესწავლა (შემდგომში კი კითხვა მთელი ცხოვრება) იქნება სასიამოვნო პროცესი და აღარ იქნება მტანჯველი და ცრემლებთან დაკავშირებული.

...

ანბანის სწავლების მიდგომები (ანალიზური, სინთეზური, ანალიზურ-სინთეზური, სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზური)

შევეცდებით მოცემული მიდგომების მოკლედ აღწერას.

ანალიზური, იგივე და(ღ)მავალი მიდგომით ანბანის სწავლება გულისხმობს ჯერ სიტყვის მიწოდებას შესმწავლელისთვის, შემდეგ მისი შემადგენელი ნაწილების (მარცვალი, ასო) დასწავლაში ვარჯიშს. მაგალითად, იაკობის დედა ენა სწორედ ანალიზური მიდგომით იწყება, როდესაც ჯერ სიტყვა შემოდის, შემდეგ მარცვლები, ბოლოს ასო.

სინთეზური ანუ აღმავალი მიდგომა პირიქით, ჯერ ასოების მიწოდებას ითვალისწინებს, შემდეგ მარცვლებისას, შემდეგ სიტყვებისას (წინადადებებისას).

ანალიზურ-სინთეზური მიდგომა გულისხმობს ორივე მეთოდის კომბინირებას. ამ შემთხვევაში მოსწავლე ვარჯიშობს ანალიზური გზითაც და სინთეზური გზითაც. სწორედ ამ პრინციპითაა აგებული იაკობ გოგებაშილის დედა ენის საანბანო ტექსტები: ჯერ სიტყვაა მოწოდებული (მხოლოდ რამდენიმე ადგილასაა დაფიქსირებული თავდაპირველად მთელი წინადადების შემოტანა. მაგალითად, “პატარა ბიჭი ლოცულობს”.), რომელიც იშლება მარცვლებად, ასო-ბგერებად. შემდეგ მარცველბი გაერთიანებულია სიტყვებად, სიტყვები - წინადადებებად. თუმცა, ეს წინადადებების ერთიანობა ვერ ქმნიან მთლიან, შინაარსიან ტექსტს.

სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზური მიდგომა გულისხმობს თავდაპირველადვე მთლიანი (ცხადია, მცირე ზომის), ავტენტიკური, საინტერესო ტექსტის მიწოდებას მოსწავლეებისთვის, შემდეგ მის ნაწილებზე (წინადადებები, სიტყვები, მარცვლები, ასოები) ვარჯიშს, შემდეგ კვლავს ტექსტის გამთლიანებას.

ამ უკანასკნელი მიდგომის მიხედვით შემუშავებულია საანბანო გაკვეთილების სტრუქტურა: მთელი - ნაწილები - მთელი. სწორედ ამ პრინციპის, ამ მიდგომის გამოყენებით იყო წარმართული ჩემ მიერ ანბანის სწავლება და სწორედ ამაზე დაკვირვებას ითვალისწინებდა ჩემი პრაქტიკის კვლევაც.

...

კითხვის დაბალანსებულად და ინტეგრირებულად სწავლება

გავაგრძელებ წინა მსჯელობას და დავძენ, როგორც ანალიზური, ასევე სინთეზური მეთოდის გამოყენებას გულისხმობს კითხვის სწავლების დაბალანსებული მიდგომა. მასწავლებელმა უნდა დააბალანსოს მოსწავლეებისთვის შეთავაზებული აქტივობები - სწავლებისას გამოიყენოს როგორც და(ღ)მავალი, ანალიზური მეთოდის ელემენტები, ასევე აღმავალი (სინთეზური) მეთოდისა. შესაბამისად, სწავლის შედეგები მოსწავლეებში იქნება უფრო თვალსაჩინო.

ასევე, გასათვალისწინებელია ერთი მომენტიც, რომელსაც მეც შევხვედრილვარ ჩემს პედაგოგიურ პრაქტიკაში. ზოგიერთი მოსწავლე ანბანს უფრო ადვილად ითვისებს ანალიზური მიდგომით, ზოგიც - სინთეზური მიდგომის გამოყენებით. შესაბამისად კლასში ორივე მიდგომის გამოყენებას თითოეულ მოსწავლეზე ორიენტირებაზე სწრაფვაც განაპირობებს და მოითხოვს.

რაც შეეხება კითხვის სწავლების ინტეგრირებას. ცხადია, იგი ინტეგრირებული უნდა იყოს წერასთან და ზეპირმეტყველებასთან. თუ გავითვალისწინებთ ჩემი მოსწავლეების, როგორც მეორე ენის შემსწავლელების მოცემულობას, ცხადი ხდება, რომ სწავლების ინტეგრირებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება. 

...

კითხვის სწავლების ტრადიცია და არსებული სახელმძღვანელოები

კითხვის სწავლების ისტორიაზე არ შევაჩერებ ყურადრებას. მოკლედ აღვნიშნავ,  რომ იაკობის მიდგომის (ანალიზურ-სინთეზური სისტემით აგებული დედაენა საანბანო და პოსტსაანბანო ტექსტებით) ტრადიცია დაირღვა საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ და მხოლოდ გასული საუკუნის 40-იანი წლებიდან დაუბრუნდნენ ამ პრინციპებს. (2011 წლის შაშკინი-სეფერთელაძისეული “სკოლაში დედაენის დაბრუნება” მეორე მცდელობა იყო.)

დღესაც სკოლებში ამ მიდგომით აგებული დედაენებია და ეს სახელმძღვანელოები ითვალისწინებენ მიდგომას: არცერთი უცნობი ასო ტექსტში. ეს მიდგომა განაპირობებს ტექსტების არაავთენტიკურობას, უაზროობას, უინტერესობას, რომელთა წაკითხვაც მოსწავლეთა ტანჯვა-წვალებას იწვევს. და, რაც მთავარია, მოსწავლე ვერ ხედავს კითხვის აზრს, სიამეს.

რა სიამე და აზრი შეიძლება ნახოს ადამიანმა ასეთი ტექსტების დეკოდირებისას (თან გაითვალისწინეთ, რომ პატარა მკითხველს დიდ ძალისხმევად უჯდება თითოეული სიტყვის ამოკითხვა. წარმოიდგინეთ, იმედგაცრუების ხარისხი, როდესაც წვალების შემდეგ აღმოაჩენს, რომ წამოუკითხავს სრული უაზრობა, აბსურდი. ხშირ შემთხვევაში ეს აბსურდი სრულ გაუგებრობასთანაც არის ხოლმე დაკავშირებული. მაგალითად, “სახნისი ჟანგმა შეჭამა...”)?!

ან ვნახოთ ასეთი ტექსტი:

გემი

გე - მი

გ  ე  მ  ი

      გი-გო.  გო-გი.  გი-ვი.  გუ-შა-გი.  თაგ-ვი. გო-ში-ა.

      გემი  სოხუმშია.  გოშია  თივის  გუშაგია. გოშია  შავია.  იგი ავია.  ეს  მაკას  სათამაშო გემია.  შიომ  სოკო  გაახმო.  გიგომ  თხა  აუშვა. გემის  ხმა  ისმის.  გიგა  ძმას  ეძახის.  ვახომ ძუის  მახე  გააკეთა.  შოშია  მახეშია.  თიკო თავისი  ძმის  ოთახს  გვის.  

ან ასეთი:

ჩემი პრაქტიკის ველი

ჩემი სკოლა მდებარეობს ქალაქ მარნეულში და ძირითადად სწავლობენ ეთნიკური აზერბაიჯანელი საქართველოს მოქალაქეები. პირველ კლასში მყავდა 25 მოსწავლე და ოცდახუთივე ეთნიკურად აზერბაიჯანელი. სსსმ მოსწავლე მათ შორის არ ირიცხებოდა.

აღსანიშნავია, რომ, როგორც ზემოთ ვთქვით, ერთი სპეციფიკური ნიშანიც გამოარჩევს ჩემს მოსწავლეებს კონკრეტულად და ჩვენს სკოლას. აქ მოსწავლეები განათლებას ღებულობენ არა მშობლიურ - აზერბაიჯანულ ენაზე, არამედ რუსულ ენაზე. ეს კონტექსტი კიდევ უფრო ართულებს ქართულის, როგორც მეორე ენის ათვისების პროცესს.    

შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ ჩემ მიერ წარმოდგენილი პრაქტიკის კვლევაში ასახული პროცესი და მიღწეული შედეგები უფრო ხელშესახები და განხორციელებადი იქნება იმ შემთხვევაში, როდესაც სწავლება მიმდინარეობს სკოლაში, სადაც სწავლება მშობლიურ ენაზე მიმდინარეობს - ამ შემთხვევაში გამოთავისუფლებული იქნება მოსწავლეთა კოგნიტური შესაძლებლობები და სასწავლო ძალისხმევები. ცხადია, მოსწავლის გონებას უფრო მეტი არეალი დარჩება ამ დროს. აღარაფერს ვამბობ, როდესაც კითხვას ვასწავლით მშობლიურ ენაზე -  ამ დროს კიდევ უფრო გაადვილდება ენობრივი პრაქტიკის მეთოდით ანბანისა  და კითხვის სწავლება, კიდევ უფრო საინტერესო, ავთენტიკური და სახალისო გახდება იგი. მეტიც, სრულიად შეუჩნეველიც კი.

აღსანიშნავია ერთი ფაქტორიც. ჩემი სკოლის ხელმძღვანელობა იჩენდა ნდობას ჩემ მიმართ და ხელს მიწყობდა დაგეგმილი აქტივობებითა და მიდგომებით სასწავლო პროცესის წარმართვაში. სერიოზულ ძალისხმევას მიმართავდა მშობელთა კომუნიკაციის თვალსაზრისითაც.

დაგეგმილი ინტერვენციები და მათი განხორციელება

ჩემი მიზნების მიღწევისთვის დავგეგმე კონკრეტული აქტივობები და ღონისძებები. ძირითადი მეთოდიკური მიდგომა ეყრდნობოდა ენობრივი პრაქტიკის გამოყენებას ანბანის ათვისების ამოცანებისთვის. დაწვრილებით არ შევეხები ენობრივი პრაქტიკის მიდგომის აღწერას, მოკლედ მიმოვიხილავ.

            

მეთოდის გამოყენებისას მასწავლებელი მოსწავლეების მონაწილეობით თხზავს ტექსტს და მათსავე თვალწინ წერს დაფაზე. ამ მიდგომის გამოყენება თავისუფლად შეიძლება სკოლებში, სადაც ბავშვები მშობლიურ ენაზე სწავლობენ წერა-კითხვას და არ აქვთ შეზღუდული ლექსიკური მარაგი. კიდეც იყენებენ ჩემი კოლეგები და კარგი შედეგებიც აქვთ. მიდგომის დიდ პოპულარიზაციას ეწევა საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი (G-PRIED) და მისი წიგნიერების მიმართულების ხელმძღვანელი პაატა პაპავა. ამ პროექტის ფარგლებში გადაღებულიცაა მეთოდიკური ფილმი თამარ ჭანტურიას მონაწილეობით (“ენობრივი პრაქტიკა - მასწავლებელი კალამი” პირობითად, “პაპო და პიპო”).

            

მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მიდგომის გამოყენება შეზღუდულია საანბანო პერიოდში ანბანის სწვალების მიზნით. მით უმეტეს, ამის გაკეთებას ვერ ბედავენ ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებლები.

            

ჩემი ამოცანა იყო, მომესინჯა ენობრივი პრაქტიკის ანბანის ათვისების საფეხურზე გამოყენება და ამის ეფექტურობის დადასტურება. შევეცდები უფრო გასაგებად წარმოვადგინო ჩემი ჩატარებული საქმიანობა.

აღვწერ ერთ კონკრეტულ აქტივობას (ორ გაკვეთილს), რომელიც მიმართულია ასო-ბგერა “ზ”-ს შესწავლაზე.

I გაკვეთილი

მე კლასში მიტანილი მაქვს ხელზე წამოსაცმელი სათამაშო ზებრა, რომელიც დამალული მაქვს ტომსიკაში და ვსვამ შეკითხვას:

- ბავშვებო, აბა, რა მაქვს ამ ტომსიკაში? 

ბავშვები ასახელებენ სხვადასხვა სიტყვას, რაც იციან. წიგნი, რვეული, ბურთი... ამავდროულად, ზოგიერთ სიტყვაზე დაყრდნობით ვაკეთებ ფონოლოგიურ სავარჯიშოებს. (მაგალითად, “აბა, ბგერა-ბგერა ვთქვათ ბურთი...”)

            

როცა ვერ ახერხებენ გამოცნობას, ვაძლევ მინიშნებას, რომ არის ცხოველი. თუ ვერ ასახელებენ, გამოვაჩენ ტომსიკიდან და ბავშვები ამბობენ, რომ ეს არის ზებრა. (აზერბაიჯანულადაც და სოხმურადაც ზებრა ზებრაა. ასეც რომ არ იყოს და არ იცოდნენ, ვასწავლი იმ მომენტში.) ამ სიტყვაზე შევასრულებთ ფონოლოგიურ სავარჯიშოებს. (მაგალითად, ბგერა-ბგერა ვთქვათ, დავუმატოთ ბგერა “კ” და ისე ვთქვათ, მოვაკლოთ პირველი ბგერა და ისე ვთქვათ... ცხადია ასეთ სავარჯიშოებზე ბავშვები გაწაფულები არიან ადრევე და ადვილად ხვდებიან, თუ რას მოვითხოვ მათგან.)

            

შემდეგ ვკითხულობ:

-     რა არის ეს?

-     ეს არის ზებრა, - ადვილად მპასუხობენ ბავშვები, რადგან ასეთი ტექსტი უკვე რამდენჯერმე გვაქვს შედგენილი (ეს არის ანა. ეს არის ბუბა. ეს არის თევზი თუთა...)

-     რა ჰქვია ამ ზებრას? - ისევ ვკითხულობ მე.

-    კანუ, მეგნა, ბუშტუ... - ბავშვებმა, ცხადია, სახელი არ იციან და ამიტომ ზოგი რას ასახელებს და ზოგი რას. სულაც არაა პრობლემა დავარქავთ რომელიმე დასახელებული სახელი, მაგრამ მე ჯიუტად ვუარობ ყველა მათს სახელს და ვთავაზობ ზებრის “ნამდვილ” სახელს (ზებრა ჩემია და სწორედ მე ვიცი მისი ნამდვილი სახელი!).

-   ამ ზებრას ჰქვია ზიზუ, -ვამბობ მე და კიდევ რამდენჯერმე ვიმეორებ წინადადებას, - ეს არის ზებრა ზიზუ.

მოკლედ ასე ლაპარაკ-ლაპარაკით ჩვენი ზეპირი ტექსტი მიიღებს შემდეგ სახეს:

ეს არის ზებრა ზიზუ. ეს არის ზაზა.

ეს არის ზაზას ზებრა.

ზაზას ზებრას უყვარს საზამთრო.

ზაზას მოაქვს საზამთრო.

ზებრა ზიზუ საზამთროს ჭამს.

            

ცხადია, კრაგი იქნებოდა, მიტანილი მქონოდა საზამთროს რაიმე სათამაშო, მაგრამ არც უამისოდ იქნება ცუდი, რადგან ზაზასაც, ზებრასაც და საზამთროსაც ვხატავ დაფაზე. ანუ: თუ სათამაშო არ მაქვს, ვიყენებ დაფას, რომელზეც ვხატავ ორ ილუსტრაციას: ერთზე ზაზა და ზებრაა, მეორეზეც ზაზა და ზებრა, ოღონდ, ზებრას ხელებში საზამთრო უჭირავს და იკრიჭება, ვითომ ჭამს. თითოეულ ილუსტრაციაზე გადანაწილდება ჩვენ მიერ ზეპირად შეთხზული ტექსტი და დაიწერება დაფაზევე. შეიძლება დავწეროთ და დავხატოთ პოსტერზეც რადგან ეს დაგვჭირდება მეორე დღესაც, მეორე გაკვეთილზეც.

            

ამ დაფაზე დაწერილ ტექსტს ვიყენებთ წაკითხვის სხვადასხვა ვარიანტებისთვის:

Ø  საჩვენებელი (სამოდელო, სადმონსტრაციო) წაკითხვა - ვკითხულობს ხმამაღლა თითეულ სიტყვაზე ხელის გაყოლებით ორჯერ თითოეულ წინადადებას. ასე ვაკეთებ ორჯერ-სამჯერ.

Ø  ერთობლივი წაკითხვა - მე კვლავ ხელს ვადებ სიტყვებს და ერთად ხმამაღლა ვკითხულობთ ყველა. ან ჩემთან ერთად ვაკითხებ მათ, ვინც ბოლო მერხებზე ზის ან ვისაც გრძელი თმა აქვს ან ვისაც ნაყინი უყვარს და ა. შ.

Ø  ექოს ტიპის წაკითხვა - ჯერ მე ვკითხულობ ხმამაღლა და ხელის გაყოლებით ერთ წინადადებას (ან ორს. გააჩნია, მათს კომპეტენციას.), შემდეგ ბავშვები იმეორებენ.

Ø  დამოუკიდებლად ერთობლივი წაკითხვა - ჩემი ხელი გაყოლებით (ან ამის გარეშე) ყველა (ან ჩემ მიერ მითითებული ჯგუფი) ერთობლივად კითხულობს ხმამაღლა.

ამის შემდეგ ამ ტექსტზე ვვარჯიშობთ სიტყვების ამოცნობაში. ასევე ასო “ზ-ს” მიგნებაში. მოსწავლეთა მონაწილეობით შემოვხაზავთ სიტყვას, რომელშიც არის “ზ”, თავად “ზ”-ებს...

II გაკვეთილი

მეორე გაკვეთილისთვის ამოპრინტერებული მაქვს ჩვენი ტექსტი, ამ ტექსტის წინადადებები, სიტყვები. ტექსტი დაჭრილია წინადადებებად, სიტყვებად. ზოგიერთი სამიზნე სიტყვა დაჭრილია ასოებად.

            

გაკვეთილის დასაწყისში ილუსტრაციების მიხედვით ვიხსენებთ და კიდევ ერთხელ ვყვებით ჩვენს ამბავს. შემდეგ ისევ ვკითხულობთ სხვადასხვა ვარიაციით, პარალელურად ვთავაზობ სამიზნე სიტყვებზე (სიტყვები, რომლებზეც ვამახვილებ ყურადღებას) დაყრდნობით ფონოლოგიურ სავარჯიშოებს. (განსაკუთრებულ ყურადღებას ვაქცევ იმ მოსწავლეებს, რომლებსაც შედარებით უჭირს როგორც ზეპირი, ასევე კითხვითი მანიპულაციები.)

            

ტექსტი, რომელიც უკვე ფლიპჩატზე მაქვს გადატანილი თავისი ილუსტრაციებით, კვლავ დაფაზე რჩება და მე მოსწავლეებს ვურიგებ დაჭრილ ტექსტს / წინადადებებს ასაწყობად. მოსწავლეები ამ დროს უნდა დავაჯგუფოთ მზაობის მიხედვით - ზოგ მოსწავლეს უკვე შეუძლია ნებისმიერი კომბინაციით დაშლილი ტექსტი ააწყოს, ზოგს უფრო უადვილდება სიტყვებისგან წინადადებების აწყობა, ზოგს - წინადადებებისგან ტექსტის, ზოგს კი - ასოებისგან სიტყვების...

            

ამ სავარჯიშოების დროს მოსწავლეები თვალსაჩინოდ ხედავენ სამოდელო ტექსტს და იმის მიხედვით მუშაობენ.

            

ეს საფეხური შეესაბამება “მთელი - ნაწილები - მთელი” მიდგომის შუა ეტაპს. ამ დროს ბავშვებს ვავარჯიშებთ წერაშიც: სიტყვების / ასოების გადაწერა...

            

ასეთი აქტივობების, გავარჯიშების შემდეგ ვთავაზობთ თავად ააწყონ სრული ტექსტი და გადახატონ ილუსტრაციებიც. ამ დროსაც საჭირო იქნება დიფერენცირებული მიდგომის გამოყენება. ზოგიერთი მოსწავლე თავისუფლად და აკურატულად შეძლებს ტექსტის სრულად გადაწერას, ილუსტრირებას. იმ მოსწავლეებს კი, რომლებსაც უჭირთ დავალების შეთავაზებულ დროში შესრულება ან/და წუხან საკუთარი ნაწერის “ულამაზობის” გამო, უნდა შევთავაზოთ მზა, ჩვენ მიერ ამოპრინტერებული წინადადებები - სხვადასხვა მოსწავლეს სხვადასხვა დოზით. ამ პრინციპით შესაძლოა რომელიმე კონკრეტული მოსწავლისთვის მიზანი იყოს სულაც ერთი წინადადების, მეტიც, ერთი სიტყვისაც კი დამოუკიდებლად დაწერაც.

            

გაკვეთილის დასკვნით ეტაპზე მოსწავლეები წარმოადგენენ საკუთარ ნამუშევრებს. შესაძლოა სპეციალური ალბომიც ვაწარმოთ და პერიოდულად გადავიტანოთ ხოლმე მასში მათი ნამუშევრები.

          

დაახლოებით ამ პრინციპით, ამ მიდგომებითა და მსგავსი აქტივობებით მიმდინარეობდა ასოთა უმეტესობის შესწავლა. გულახდილად რომ ვთქვა, ყველა ასოზე ასე მიწოდება-გავარჯიშება არ გამიკეთებია. ქვემოთ მოცემულია ფოტომასალა, რომელიც უფრო ნათელ წარმოდგენას იძლევა ჩემ მიერ წარმართული სასწავლო პროცესის შესახებ.

ფოტომასალა

საანბანო ტექსტი, ასო-ბგერა «ა»-ს შესწავლის მიზნით. პლაკატის შექმნის პირველი ეტაპი.

დაჭრილი და მოსწავლეების მიერ აწყობილი ტექსტები

ტექსტი ასო-ბგერა «დ»-ს შესასწავლად. ტექსტ-პლაკატის შექმნის პირველი საფეხური. 

საანბანო ტექსტი ასო-ბგერა «ვ»-ს შესწავლის მიზნით

ზოგიერთ მოსწვალეს  რვეულში წერას დაფაზე ხატვა ურჩევნია.

მონაცემთა ანალიზი                                                                                                          (მონაცემთა შეგროვებისას გამოყენებულია რაოდენობრივი კვლევის მეთოდები)

ინტერვენციების განხორციელების შემდეგ, სასწავლო წლის დასასრულისთვის გავზომე ჩემი მოსწავლეების შედეგები და ისინი შევადარე ჩემი კოლეგების მონაცემებს, რომლებიც არსებული გრიფირებული სახელმძღვანელოებით ასწავლიდნენ პირველ კლასში.

მონაცემები დაყოფილია სამ ნაწილად. ცხადია, მოსწავლეთა შედეგები შესაძლებელია უფრო მეტ (ოთხ, ხუთ...) დონედ დავყოთ, მაგრამ ჩვენი მიზნისთვის (მოსწავლეთა მიღწევების შედარება) სამი დონით დაკმაყოფილებაც სრულიად საკმირისად მიგვაჩნია.

უმაღლესი: მოსწავლეები, რომლებიც სრულფასოვნად დაეუფლნენ ანბანს, შეუძლიათ სწავლებაში გამოყენებული ყველა სიტყვის დაუბრკოლებლად დეკოდირება და ასევე უცნობი სიტყვების გამბული დეკოდირებაც.

საშუალო: მოსწავლე თავისუფლად ცნობს ანბანის თითქმის ყველა ასოს, პერიოდულად ეშლება ზოგიერთი ასოს ამოცნობა, უჭირს უცნობი სიტყვების დეკოდირება.

დაბალი: მოსწავლე ვერ ცნობს ასოთა უმეტესობას. ახერხებს მხოლოდ ზოგერთი ნაცნობი სიტყვის დეკოდირებას.

ქვემოთ წარმოდგენილია რაოდენობრივი მონაცემები, რომლებიც ადასტურებს, რომ ჩემი მოსწავლეთა შედეგები არ ჩამოუვარდება საკონტროლო კლასების მოსწავლეთა მონაცემებს:

ჩემი კლასი: უმაღლესი - 8, საშუალო - 13, დაბალი – 4, სულ 25 მოსწავლე.

1-ლი საკონტროლო კლასი: 7 – 15 – 4, 

მე-2 საკონტროლო კლასი: 10 – 8 – 7, 

მე-3 საკონტროლო კლასი: 10 – 11 – 4, 

მე-4 საკონტროლო კლასი: 7 – 13 – 5 

ჩემი კლასისა და საკონტროლო კლასების მონაცემები

რისკები და გამოწვევები

პრაქტიკის კვლევის მიმდინარებისას და ზოგადად სწავლების პროცესში გამოიკვეთა გარკვეული რისკები და გამოწვევები, რომელთა იდენტიფიცირება და აღნიშვნა, ვფიქრობ, აუცილებელია.

• პირველ რიგში აღსანიშნავია ის, რომ არსებულ კონტექსტში (მოქმედი გრიფირებული სახელმძღვანელოები და მეთოდიკური რეკომენდაციები) არათუ გათვალისწინებული არაა ენობრივი პრაქტიკის გამოყენებით სასწავლო პროცესის წარმართვა, არამედ შეუძლებელიცაა. დღეის მონაცემებით ქართულენოვანი სკოლების მხოლოდ მე-2, მე-3 კლასებიდან იყენებენ მასწავლებლები ამ მიდგომას და იმასაც არცთუ სისტემატურად, რადგანაც სწავლება ძირითადად გრიფირებული სახელმძღვანელოებითაა წარმართული.
• შესაბამისად, პირველ კლასში ამ მიდგომის გამოყენება და მით უფრო, მისით ანბანის სწავლების სისტემური სწავლების წარმართვა წარმოუდგენელ გაბედულებას მოითხოვს პედაგოგებისგან.
• მით უმეტეს, როდესაც საქმე გვაქვს მეორე ენის სწავლებასთან. ანუ მოსწავლეთათვის მეორე ენაზე შეზღუდული ლექსიკური მარაგი მეტისმეტად ზღუდავს და ავიწროებს მეთოდის გამოყენების არეალს.
• გარკვეულ სიძნელეებს შეიძლება წავაწყდეთ როგორც სკოლის დირექციის, ასევე მშობელთა მხრიდან.

მიგნებები და განზოგადებები

ჩვენი პრაქტიკისა და ჩემი კოლეგების გამოცდილების საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, რომ:

• ენობრივი პრატიკის მეთოდით ანბანის სწავლების შემთხვევაში მოსწავლეთა შედეგები არ ჩამოუვარდება ტრადიციული მეთოდით, არსებული სახელმძღვანელოების მიხედვით წარმართული სწავლების პროცესში მოსწავლეთა შედეგებს.
• ენობრივი პრაქტიკით წარმართული სასწავლო პროცესში მოსწავლეები უფრო მოტივირებულად, ენთუზიაზმით, გააზრებულად, თავისუფლად სწავლობენ, ვიდრე ტრადიციული მეთოდით, არსებული სახელმძღვანელოებით წარმართული სწავლების შემთხვევაში.
• ენობრივი პრაქტიკის მეთოდის გამოყენება მასწავლებლების მხრიდან არ მოითხოვს არც დამატებით განსაკუთრებულ კვალიფიკაციას, არც რესურსების ზედმეტ კონცენტრაციას. არსებული დაფისა და ცარცის მეოხებითაც კი ფრიად საინტერესოდ შეიძლება სწავლების წარმართვა, რასაც ხალისით, ენთუზიაზმითა და სრული აღტყინებით მიჰყვებიან პატარა მკითხველები.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე, საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი, 2015
2. ნათელა მაღლაკელიძე, ქართული ენის სწავლების მეთოდიკა/დიდაქტიკა, თბილისი, 2013

3. ბესელია ნ, პაპავა პ, წიგნიერება დაწყებით კლასებში, მეთოდური სახელმძღვანელო მასწავლებლებისთვის, ნორვეგიის ლტოლვილთა საბჭო, 2011

4. კითხვის ეფექტური მეთოდები, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, თბილისი, 2010

5. ქართული ენა და ლიტერატურა I-VI კლასები, გზამკვლევი მასწავლებლებისთვის 2011- 2016 წლების ეროვნულის სასწავლო გეგმის მიხედვით, ეროვნული სასწავლო გეგმების ცენტრი, 2011

http://el.ge/ge/books/read/86/

http://el.ge/ge/#

6. პაპავა პ, ჭანტურია თ, წიგნიერება - მასწავლებლის სახელმძღვანელო, 2012

http://cdi.org.ge/uploads/pages/189517421wignierebaavtorebipaatapapavatamarchanturia-40.pdf

7. კუტალაძე ი, PIRLS 2011, წიგნიერება, მოსწავლეთა მიღწევა და მასთან დაკავშირებული ფაქტორები, 2013

http://www1.naec.ge/images/doc/SXVA/pirls_2011_2013.pdf

8. Temple, C., Ogle, D., Crawford, A., Freppon, P. (2008). All Children Read, Teaching for Literacy In Today’s Diverse Classroom. Pearson Education, Inc.

9. https://www.youtube.com/watch?v=IQMD-uEW3v4 (ფილმი «ენობრივი პრაქტიკის მეთოდი»

ქ. მარნეული

2016-17 სასწავლო წელი