(ექვსი დასათაურებული ნაკვეთი და ერთი შეჯამება)
პირველი ნაკვეთი
(დასაწყისი)
წუხელ წერილი მომწერა იაკობ გოგებაშვილმა. სიზმარში, რასაკვირველია.
„ძმაო, გიორგი, – მწერდა ის, – შენი „დოდონა” ვნახე იუთუბზე და ფრიად აღტაცებული დავრჩი, როგორ ოსტატურად ახერხებ პატარებისთვის წერა-კითხვის სწავლებასა… თან რა საყვარელნი არიან შეგირდნი შენნი და როგორი ფაციცით ერთვებიან შეთავაზებულს საკითხავს თუ წერითს სავარჯიშოებშიდ…
როგორც ვნახე, შენი მიზანი ყოფილა ასო-ბგერა „დ” გესწავლებინა მოწაფეთათვის და ამისთვის იყენებ ერთს, მეტად სასაცილო მედუზას ტიკინასა სახელად დოდონას. დოდონა… დოდონა… სახელიც როგორი მჟღერი, დასამახსოვრებელი და სახასიათო შეგირჩევია…
ჯერ იმაზედ მოგახსენებ, რაც ძლიერ მომეწონა შენს ვიდეოგასაკვეთში და მერმედ რამდენსამე შეკითხვასაც, გინა ჩემს ეჭვსაც გამოვსთქვამ.
ბავშვები სრულიად აღტაცებულები რჩებიან დასაწყისში ტიკინას გამოცნობის მომენტშიდ (მართალია, ეს ნაწილი გასაკვეთისა არაა წარმოდეგნილი ვიდეოში, მაგრამ შესავალში ჩვენთვის განკუთვნილ ნაწილშიც ხომ ასრედ წარმოადგენ ტიკინასა და მეტადრე ასე წარუდგენდი მოწაფეთაცა.) – ჯერ ერთი ფეხის ამოღება, შემდეგ – მეორისა… ასეთი რამ მართლაც აღიტაცებს მოწაფეთა სასწავლო წადილსა, რასაცა მოტივაციობით უხმობენ ლათინთა ენათა…
ფრიად მომეწონა მიკროტექსტის შეთხზვა ამ ტიკინა დოდონაზედ მოწაფეთა მონაწილეობითვე. უმარტივესი ტექსტისა, რაიცა მოსაფიქრებლადაც უადვილესია და დასამახსოვრებლადაცა. აკი დაიხსომეს კიდევაც ბავშვებმა…
„ეს არის მედუზა დოდონა.
დოდონას აქვს ხუთი დიდი ფეხი.
დოდონა არ დადის.
დოდონა დაცურავს.“
გავგიჟდი, ისე მომეწონა ტექსტის ფიცარზედ დაწერის პროცესი მოწაფეთა ჩართულობითა. როგორი წადილით ანუ მოტივირებით ისწრაფოდნენ დასაწერადა და როგორ დაუნანებლად უმარჯვებდი სკამსაცა მასსა დასაჯდომელსა შესაყენებლად საწერსა მას ადგილსა მისაწვდომადა…
უმარტივესი ტექსტის ჩაწერის შემდეგ ბავშვებმა ადვილადვე წარიკითხეს ტექსტი იგი დაწერილი შესახებ მედუზა დოდონისა. გაიწაფნენ კიდეცა სხვადასხვას გზით წაკითხვის მეოხებითა და, რაც მთავარია, გაიწაფნენ კიდევაც სამიზნე ასო-ბგერა “დ”-ს ამოცნობაშიდ შენ მიერ შეთავაზებული გამიზნული სავარჯიშოებებითა, გინა აქტივობებითა.
ჩემდა გასაკვირად გამზადებული ტექსტიც, დიდ ქაღალდზე წინასწარ დაწერილი, გააკარ ფიცარზედ და ცალკერძ მასზედ ავარჯიშ-ამეცადინე მოწაფენი იგინი. ბარაქალა!
აღარაფერს ვამბობ განსატვირთ სავარჯიშოზედ, – როგორ აცურავებდნენ მას მედუზასა ყმაწვილები, როგორი სიხარულითა და ჟვილითა… აქაც ბარაქალა!..
ბოლოს კი დაახატ-დააწერინე მედუზა დოდონაი იგი. ეტყობოდა მოწაფეთა ფუსფუსსა, როგორი რუდუნებითა და ჩართულობითაც ხატავდნენ და წერდნენ იგინი… მოკლედ, ფრიად ნასიამოვნები დავშთი.
ახლა კი, ერთი ეჭვი იგი მინდა გაგიზიარო ამ წარმართულს გასაკვეთის შესახებ: განა ყველა ასო კი იცოდნენ მოწაფეებმა, რასაც კი ტექსტის დაწერისას იყენებდი?! შეძლებენ კია იგი მოწაფენი ამ უცნობის ასოების მარჯვედ წაკითხვასა?! კი ბატონო, ზეპირად რომ შეგეთხზათ ტექსტი და გესაუბრათ დოდონაზედ, არ გამიჩნდებოდა ასეთი შეკითხვა, მაგრამ…
არადა, მეორე მხრივ, ჩემი საკუთარი თვალით კი დავრწმუნდი, რომ კითხულობდნენ ბავშვები… მოკლედ, ერთობ ჩამაფიქრა შენმა “დოდონამ” და კითხვა გამიჩინა: ხომ არ ვცადო ჩემს ახლს დედაენაშიდ მასეთი მიდგომით რამდენიმე ასო-ხმის მიწოდება?! “
ამ დგილამდე მივედი და გამეღვიძა… როგორც ვხვდებით, იაკობის სიზმრისეულ წერილში საუბარია ენობრივი პრაქტიკის მიხედვით კითხვისა და წერის სწავლების შესახებ. ამ და კითხვისა და წერის სწავლების სხვა თანამედროვე მეთოდებს ჩვენს მასწავლებლებში დიდ პოპულარიზებას უწევდა საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი (G-PriEd) და მისი წიგნიერების მიმართულების ხელმძღვანელი პაატა პაპავა. ენობრივი პრაქტიკის კითხვის სწავლების მიზნით გამოყენებაზე მე საკუთარი პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა ჩავატარე და ანგარიშიც გავაზიარე. ხოლო სასწავლო-მეთოდიკური ფილმი „დოდონა“, მართლაცაა ხელმისაწვდომი იუთუბზე: https://www.youtube.com/watch?v=XM9hzEj8JKQ
მეორე ნაკვეთი
(იაკობის წერილი ზაზას)
ძმაო ზაზა,
როგორ ხარ? როგორ არიან შენი ბალღები? კნეინა ელისაბედი რასა იქმს?! კი მაგრამ, რომ მსწერდი, ბევრი ნაყივნის ჭამით ფრიადი ცემინება დასჩემდაო, განა ესრედ უნდა მოფრთხილება ახლადშერთულ კნეინასა?!
ვიცი, ჩემი ამბებიც გაინტერესებს… ორი ნედილია ქვიშხეთს დავჰყავ – ხომ მოგეხსენება, რარიგ მჰრგებს იქაური ჰაერი და ხილი… ახლა ერთობ მომჯობინებულად ვჰგრძნობ ამ ჩემს თავსა…
გუშინ აკაკი მესტუმრა და ერთი უცნაური საიტი რამე გასართობი მაჩვენა. სწორედ რომ საჩემო იქნება – ჯერ ჩემი დედაენისთვის შეიძლება ძლიერ საინტერესო, შემდეგ ამ დედაენით მოსარგებლე ყმაწვილთათვისა. ტუნდუ ჰრქვიან, შეიძლება, კიდეც გეცოდინოს შენა.
როგორი მოსახერხებელი რამაა, იცი? ნებისმიერი სიუჟეტის დასურათხატებაა შესაძლებელი. შეარჩევ ნებისმიერ პერსონაჟსა, რომელსაცა გინა სიცილით გააცინებ, გინა ტირილით დაამწუხრებ. თუ გინდა, შეუსაბამებ შენთვის სასურველს ნებისმიერ ფონსა, თუ გინდა, ხელში დააჭერინებ სასურველს იარაღსა ანუ ინსტრუმენტსა.
მოკლედ, ერთობ მოსამხარი რამაა ჩემი მიზნებისთვისა, მაგრამ ჩემი გაუწაფავი მარჯვენის ამბავი მოგეხსენება ტექნოლოგიებშიდ და ფრიად ვწვალობ. წუხელ იმდენი ვიწვალე ხმა-ასო განზედ შედგენილს ამბის ილუსტაციაზედ, მაგრამ რად გინდა – შენახვა არ დამვიწყებია ანუ დასეივება?!
ბევრი რომ აღარ გავაგრძელო, ისედაც მიმიხვდებოდი ჩემს სათხოვარსა: ერთი-ორი საღამო გამომიარე ჩემს ბინაზედ, წავიმუშავოთ რამდენიმე ილუსტრაციაზედ შიგ ჩასანერგი მცირე რამ ტექსტებითა. ამით შენის ნახვითაც გავიხარებ და ჩვენი მოწაფეების კითხვის შესწავლის საქმესაც ერთი-ორად წარვაგდებთ წინა!..
ასევე ძალიან მინდა, ახალ დედაენაშიდ საკომპიუტერო რამ თამაშ-გაკვეთილებიც ჩავნერგო. დედაენაშიდ როგორ, მაგრამ რამდენიმე სავარჯიშო აუცილებლად მინდა თითოეულს ასოზედ დისკებზედ გადავიტანოთ და რამდენიმე მიკრო ამბავ-ილუსტრაცია შენთან ერთად რომ შევადგინო.
აღარ გსთხოვ განმეორებით. ვიცი, შენც ფრიად გაგიხარდება ჩემი ნახვა!..
შენი პოეზიითა და ტექნიკურობითაც მარად აღფრთოვანებული,
შენი ძმა იაკობი
მესამე ნაკვეთი
(დედაენა სხვაა, იაკობის პრინციპები სხვაა.)
რამდენიმე სიტყვა იმის შესახებაც, როგორ ვერ ახერხებდა იაკობ გოგებაშვილი თავის დედაენებში საკუთარი პედაგოგიკური პრინციპების სრულად ასახვას. იგი ამბობდა, რომ სახელმძღვანელოს შედგენისას იძულებული იყო ისინი დაეყვანა “სიადვილის უკიდურეს ხარისხამდის”.
იაკობი თავის სახელმძღვანელოებში ითვალისწინებდა მაშინდელი მოსწავლეების ინტერესებსა და საჭიროებებს, მათ მზაობას. ითვალისწინებდა იმას, რომ ამ 6-8 წლის ასაკის ბავშვებს სკოლაში შესვლამდე, ანუ მანამდე, სანამ დედაენას ხელში დაიჭერდნენ, არავითარ საკითხავ რესურსზე ხელი არ მიუწვდებოდათ. მეტიც, ხშირ შემთხვევაში მათ რაიმე წარწერა, ნაწერი ტექსტი არც კი დაენახათ. (შესაძლოა ეს წარწერა ყოფილიყო რუსულ ენაზე გაკეთებული რაიმე აბრა თავის სოფელში, ქუჩაზე. (ამ მხრივ მდგომარეობა უდნავ უკეთესი იქნებოდა ტფილისსა და ქუთაისში, სხვა ქალაქებში.)
ახლა წარმოვიდგინოთ მასწავლებელთა კვალიფიკაცია, რაც არ იყო სახარბიელო. ამის შესახებ სხვადასხვა წერილში თავის წუხილს გამოხატავს იაკობიც. შესაბამისად, სახელმძღვანელოების შედგენისას იგი ითვალისწინებდა მასწავლებელთა შესაძლებლობებსაც.”რადგანაც სპეციალისტები მაინც თითქმის არ მოიპოვებიან ჩვენ ხალხურ შკოლებში მასწავლებლებათა, ამიტომ ამ ანბანის მეთოდი უნდა მიგვეყვანა სიადვილის უკანასკნელ ხარისხამდის. ამ შემთხვევაში ჩვენ ვხელმძღვანელობდით იმ ჰაზრით, რომ ხარისხი მეთოდის სარგებლობისა პირდაპირ დამოკიდებულია მის მარჯვეთ მოხმარების სიადვილეზედ და უკეთესი მეთოდი უარესზედ მავნებელია და გადამრევი ბავშვების გონებისათვის, თუ მისი ხეირიანათ მოხმარება შეუძლებელია სპეციალურათ მოუმზადებელ მასწავლებელთათვის.” (გოგებაშვილი, ი. 1876)
ეს აბსოლუტური გამოუცდელობა ბავშვებისა, ერთი მხრივ, და მასწავლებლების საეჭვო პროფესიონალიზმი, მეორე მხრივ, იაკობს უბიძგებდა თავისი სახელმძღვანელო აეგო უმარტივესი პრინციპებით. კერძოდ, უმარტივესი სიტყვებითა და წინადადებებით მიეწოდებინა თითო-თითო ასო ისე, რომ ყოველ ახალ ტექსტში (პირობითი ტექსტი. აზრობრივად დაუკავშირებელი წინადადებების ერთობა.) გამოყენებული ყოფილიყო მხოლოდ აქამდე შესწავლილი ასოები.
აზრობრივად დაუკავშირებელი წინადადებების კითხვაში ვარჯიში მოსწავლეებს წაფავდა ასოებისა და მარცვლების დეკოდირებაში და, რაც არ უნდა ნაკლებ კვალიფიციურად წარმართულიყო მაშინდელი მასწავლბელის მიერ ჩატარებული გაკვეთილი, დედაენას ნაბიჯ-ნაბიჯ მიყოლა მოწაფეს მართლაც სწრაფად ასწავლიდა კითხვას.
ეს მახასიათებლები (სიმარტივე და ეფექტიანობა) განაპირობებს იმას, რომ იაკობის დედაენა (ან იმის მიხედვით აგებული სხვა დედაენები) დღესაცყველაზე პოპულარულია ჩვენს თანამედროვე მასწავლებლებშიც. დიდი წვალება და ინტერპრეტაციები ამ დედაენის მიხედვით სწავლებას არ სჭირდება და მოსწავლეთა შედეგებიც გარანტირებულია. და რა უნდა უნდოდეს სხვა მასწავლებელს? არაფერი.
მაგრამ უნდა ვთქვათ სხვა მხარეც, რომელიც, ჩემი ღრმა რწმენით,მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს მომავალი მკითხველების ბედ-იღბალს. პატარა მოსწავლეებისთვის ოცდაცამეტჯერ შეთავაზებული აზრისგან დაცლილი ტექსტი რამდენად მოქმედებს მომავალი მკითხველის ეფექტურობაზე?!
რამდენად აყალიბებს ეფექტურ მკითხველს კითხვის სწავლის პირველ ეტაპზე ოცდაცამეტი წვალება და იმედგაცრუება? იმედგაცრუება, რადგან ბავშვის ის მოლოდინი, რაც მას ჰქონდა საინტერესო და ლამაზი წიგნების კითხვისგან (დედისგან, ბაბუისგან წაკითხვისას), ქრება. და მას ჰპირდებიან, რომ სანამ კითხვას ისწავლის, ასე უაზრო წინადადებების კითხვით უნდა ივარჯიშოს, უნდა იწვალოს.
მით უფრო უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ გოგებაშილის შეგონება, – თითოეულს მიწოდებულს საგანზედ, სიტყვაზედ საინტერესო რამ ამბავი მიაწოდეთ ბავშვებსო, – უგულებელყოფილია. გინახავთ მასეწავლებელი რაიმე საინტერესო ამბავს უყვებოდეს მოსწავლეებს ჯარაზე?! ან სხვა რომელიმე სიტყვაზე? არა.
მეოთხე ნაკვეთი
(„ჯარა“ და „ჩიტი ხეზე ჰკიდია“)
უნდა შევეხოთ იმ ლექსიკას, რასაც იაკობი თავის დედაენებში იყენებდა და რასაც აუცილებლად გამოცვლიდა ახალი დედაენის შედგენისას.
რა იყო მისი ამოსავალი პრინციპი ლექსიკური ერტეულების შერცევისას? სიტყვა უნდა ყოფილიყო ცნობილი ბავშვისთვის, ადვილად წარმოსადგენი (წარმოსახვა) და გრაკვეულწილად დადებითი ემოციის აღმძვრელი.
სიტყვები უნდა ყოფილიყო ადვილად ამოსაკითხიც, დასამარცვლიც, არცთუ გრძელი.
სიტყვებს იაკობი იყენებდა მშობელთა დასამშვიდებლადაც: როდესაც ისინი ორჭოფობდნენ შვილების განათლებაზე, იაკობი მათ არწმუნებდა, რომ აი, სულ ნაცნობი და მომავალში გამოსადეგი რამეები ისწავლება ჩვენს სკოლაშიო…
შესაბამისად, როდესაც მოსწავლე თავის დედაენაში ჯარას დაინახავდა, მას თვალები გაუფართოვდებოდა, რადგან ერთ ფრიად მნიშვნელოვან ნივთსშეხედავდა, რომელიც შეიძლება შინ არ ჰქონოდა, იმდენად ძვირფასი იყო, მაგრამ ნანახი კი აუცილებლად ექნებოდა.
დღევანდელი მოსწავლე რომ ამ ჯარას დაინახავს, რა დამოკიდებულება აღეძვრება? გაცეცდება, როგორც აკაკი იტყოდა…
არა, ჯარაც უნდა იცოდეს მოსწავლემ და თახჩაც, მაგრამ კითხვის სწავლის პირველ საფეხურზე რომ შევთავაზოთ ეს სიტყვები დღევანდელ მოსწავლეს, ჩვენ დავარღვევთ იაკობის რამდენიმე პრინციპს: უცნობ ლექსიკურ ერთეულებზე დავაყრდნობთ კითხვის სწავლებას, რასაც არავითარი დადებითი ემოცია არ მოჰყვება მოსწავლეში და მეორეც: ერთ სირთულეს (ასოების შესწავლა) დავამატებთ მეორე სირთულეს (უცნობი ლექსიკურ ერთეული).
ამიტომაც იაკობი დიდი გაფაციცებით შეარჩევდა დღევანდელი ბავშვების ლექსიკას. სულაც არ გამოვრიცხავ, ასო-ბგერა “ჯ”-ს შესწვალის მიზნით სამიზნე სიტყვად “ჯოისტიკი” გამოეყენებინა…
რაც შეეხება “ხეზე ჩამოკიდებულ ჩიტს”. როგორც ცნობილია, იაკობის მიერ “ჰ”-ს სწავლის მიზნით შეთავაზებულია წინადადება „ჩიტი ხეზე ჰკიდია.“(ამ შემთხვევაში ანალიზს იაკობი წინადადებიდან იწყებს.).
გოგებაშილის დედაენის თანამედროვე ინტერპრეტატორებმა ეს წინადადება შეცვალეს. ჯერ ერთი, არაესთეტიკური და შესაბრალისია ხეზე დაკიდებული ჩიტიო. მეორეც, გრამატიკულადა არაა საჭირო ამ სიტყვაში “ჰ”-ო. ამიტომაც ერთგან შემოგვთავაზეს “ჩიტს ბარტყები ჰყავს”, მეორეგან – “ვაზს მტევანი ჰკიდია.”
შეცვალეს და დაიკარგა იაკობის ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი და შემოთავაზებული წინადადება გახდა უსულო… ის, რომ ჩიტი ხეზე ეკიდა, მოსწავლეებში აღძრავდა სრულიად ცოცხალ და ავთენტიკურ ემოციას, რასაც მასწავლებელი მიმართავდა სათანადო აკადემიური და ეთიკური მიზნებისთვის. ხოლო შეცვლილ ვარიანტებში იაკობისეული ვარიანტის ემოცია გაქრა, გაყალბდა. (ეს ერთი მაგალითაი იმისა, თუ რატომ ჯობნის იაკობის 1912 წლის დედაენა თანამედროვე გადაკეთებულ და გაფერადებულ ვერსიებს.)
ამიტომაც, დღეს იაკობი დადარაჯებული იქნებოდა მცირე, საინტერესო ამბებისადმი. ეცდებოდა, თვითონაც მოეგონებინა ასეთი მიკროამბები და სხვათათვისაც გამოერთმია. ვფიქრობ, იგი გამოიყენებდა საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტში ჭანტურიას ჯგუფის მიერ შექმნილ რამდენიმე ამბავ-მოთხრობას (უფრო მათ ადაპტირებულ ვერსიებს). ამ ამბავ-მოთხრობებით აკი შედაგინა კიდეც პირველკლასელთა საანბანო სახელმძღვანელო ერთმა გონიერმა ჯგუფმა.
სწორედ ასეთი მიკროამბების შექმნა-ადაპტაციაზე იქნებოდა მიყურადებული იაკობიც. ჩვენ ჩვენეული რამდენიმე ვერსიას გტავაზობთ ამ წერილში. შემდეგი ნაკვეთიცამ მიზნის ერთგვარი ინტერპრეტაციაა.
მეხუთე ნაკვეთი
(იაკობის წერილი ლელა ცუცქირიძეს)
ძვირფასო ლელა,
ბევრგზის მითქვამს, რომ ფრიადი თაყვანისმცემელი ვარ თქვენი შემოქმედებისა. მრავალსახოვანი შემოქმედებისა. რარიგადაც გულში ჩამწვდომია თქვენი ლექსები, ასეთივე ამაღელვებელია თქვენი ნახატებიც, როგორადაც მიმზიდველია თქვენი საბავშვო მოთხრობები, ეგრედვე სანაქებოა თქვენი საბავშვო ლექსებიც. სწორედ ამ ლექსებზედ მინდა გთხოვოთ რაღაც, თუკი ზედმეტ კადნიერებაში არ ჩამომერთმევა…
მოგეხსენებათ ჩემი ინტერესი ყოველი ნიჭიერად დაწერილი საბავშვო თხზულებისადმი და, ერთობ მომეწონა თქვენი ახალი კრებულიდგან მომცრო საბავშვო ლექსები. დიდად პატივდებული დაგრჩებით, თუ ნებას დამრთავთ ერთი-ორი ჩემს “დედაენაშიდ” გამოვიყენო… განსაკუთრებით მხედველობაში მაქვს ლექსი: “სპილო”
პიანინოს უკრასვ სპილო,
დო-რე-მი-ფა-სოლ-ლა-სი-დო.
მუსიკას წერს სახალისოს,
ბავშვები რომ ახალისოს.
ვფიქრობ, ეს ლექსი კარგი იქნება ასო-ბგერა “ს”-ს შესწავლისთვის. ოღონდ მხოლოდ პირველს სტროფს გამოვიყენებ. ბავშვები ადვილად დაისწავლიან ამ სტროფს და დიდად წაადგება ჩემს მიზნებს, რადგანაც რამდენიმე მიზეზი მაქვს ამ ლექსის მოწონებისა:
- ლექსი ფრიად სახალისოა არა მხოლოდბავშვებისთვისა, არამედ უფროსებისთვისაც. მოგეხსენება, ხალისი რამდენად საშური ფაქტორია სასწავლო პროცესში.
- ადვილად დახსომებადია. ეს ფაქტორი ადვილად წაკითხვადს გაჰხდის მას და ბავშვებს სიძნელე მოეხსნება. (ამ სიძნელის მოხსნაში ერთობ დაინტერესებული ვარ, რადგანაც დედაენის ახალს რედაქციაშიდ გადავსწყვიტე შევიტანო ისეთი საანბანო ტექსტებიც, რომელშიც ყველა ასო შესაძლოა არც ჰქონდეთ ნასწავლი ყმაწვილებსა.)
- ფრიად არის წრმოდგენილი სამიზნე ასო-ბგერა “ს”. ეს სიმრავლე ახალი ასოსი კარგი საფუძველია ვარჯიშობებისა და დამახსოვრებისა.
მოკლედ, ზემოთ აღნიშნული განმაპირობებლების გათვალისწინებით, გთხოვთ, ნუ მეტყვით უარს თქვენის ლექსის პირველი სტროფის გამოყენებაზედ ჩემის დედაენის ახალის რედაქციისთვისა.
მარად თქვენი შემოქმედების თაყვანისმცემელი,
იაკობ გოგებაშვილი
მეექვსე ნაკვეთი
(რა პრინციპს არ იყენებდა იაკობი)
იაკობის ანალიზურ-სინთეზური მეთოდი (მეთოდი ზოლოტოვისა, როგორც თვითონ უწოდებდა) გულისხმობდა ანალიზის დაწყებას სიტყვიდან (ზოგიერთ შემთხვევაში წინადადებისგანაც). მიუხედავდ ამისა, იგი მასწავლებლისგან მოითხოვდა, რომ შეთავაზებული სიტყვის შესახებ მასწავლებელს მოეთხრო რაიმე ამბავი. ანუ იაკობის მიხედვით ანალიზი ამბიდან უნდა დაწყებულიყო. ოღონდ ზეპირი ამბიდან… იაკობის მიერ დარიგებული, დამოძღვრილი “მასწავლებელი გარდასცემს ბავშვს ამ საგნის შესახებ რაიმე მოთხრობასა, თუ შესაძლებელია, ანდაზას, გამოცანასა და ლექსსა, რომელსაც ამღერებს მარტივს ჰანგზედ.” (გოგებაშვილი, ი, 1881, ((იაკობ გოგებაშვილი, თხზულებანი, I, თბილისი, ინსტიტუტის გამომცემლობა, 1955, გვ.გვ 286)
კიდევ ერთხელ აღვნიშოთ, რომ გოგებაშვილის სახელმძღვანელოებში ტექსტების შედგენისას არაა გამოყენებული ჯერ შეუსწავლელი ასოები. და როდესაც იაკობი ლაპარაკობს ბავშვებისთვის საინტერესო ამბის (ანდაზის, გამოცანის, ლექსის, სიმღერის) შეთავაზებაზე, ის გულისხმობს ზეპირ ტექსტს.
თანამედროვე კვლევებმა დაადასტურეს, რომ ბავშვს შეუძლია აღიქვას, წაიკითხოს ისეთი სიტყვებიც, რომლებშიც ყველა ასო არაა ცნობილი/ნასწავლი. ამისთვის ასო-ასო დეკოდირების გარდა ის იყენებს სხვა სტრატეგიებს: დამახსოვრებული მთლიანი სიტყვების წაკითხვა, ილუსტრაციებსა და კონტექსტზე დაყრდნობა…
გავიხსენოთ: არათუ მიმზიდეველი შინაარსის მქონე მოკლე ტექსტებს (მიკროტექსტებს), არამედ უშინაარსო, აზრობრივად დაუკავშირებელი წინადადებებისგან შემდგარ ტექსტებსაც (თუ შეიძლება მათ ტექსტები ეწოდოს) ბევრი მოსწავლე სწორედ დეკოდირების გარეშე (ე. წ. ზეპირად) კითხულობს ხოლმე.
ვფიქრობთ, იაკობი დედაენის 2020-ს გამოცემისთვისზეპირ ამბებსა თუ ლექსებს დაწერილადაც შესთავაზებდა მოსწავლეებს. ასეთი ტექსტების შექმნა-მოძიებაზე, მათს სათანადოდ ილუსტრირებაზე მიმართავდა იგი თავის ძირითად ძალისხმევას.
ეს ტექსტები, ცხადია, იქნებოდა უმარტივესი, უმცირესი. პირველ ეტაპზე – მით უფრო. სანიმუშოდ მინდა შემოგთავაზოთ იაკობისეული პირველი ტექსტი, რომელშიც იგი ჩააშენებდა თავის “აი იას”.
აი ანა. აი გიგი.
ანა და გიგი სკოლაში მიდიან.
– აი სკოლა, – ამბობს ანა.
– აი ია, – ამბობს გიგი.
(შესაძლოა, “მიდიან” შეეცვალა და მის ნაცვლად “არიან” გამოეყენებინა… შესაძლოა, “ამბობს ანა” და “ამბობს გიგი” საერთოდ ამოეღო და სათქმელი სიტყვები ილუსტრაციაზე გადაეტანა “ღრუბლებში”…)
ანუ იაკობი თავის 2020-ის დედაენაში წარმოადგენდა სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზურ მიდგომას, რომლის მიხედვითაც ანალიზი დაიწყებოდა ამბის შემცველი მცირე ტექსტიდან (ან ლექსიდან, ანდაზიდან, სიმღერიდან) და ამ ტექსტს ექნებოდა არა მხოლოდ ზეპირი სახე (ამას თავის დედაენებშიც მოითხოვდა იაკობი.), არამედ დაწერილიც.
ასეთი მიკროტექსტის შეთავაზების შემდეგ იაკობი მოსწავლეებს მისცემდა დეკოდირებაში გაწაფვაზე ორიენტირებულ წინადადებებსა და სიტყვებს სახალისო და ინტერქატიური სავარჯიშოებებითა და დავალებებით.
შეგვიძლია ვივარაუდოთ ასო-ბგერა “თ”-ს შესწავლის მიზნით გამოსაყენებელი მიკროტექსტიც, რომელიც ეყრდნობა ძველ ხალხურ საბავშვო თამაშს:
აი თათა.
აი გიგი.
თათა და გიგი თამაშობენ.
– ანა-თითი, ბანა-თითი,
რომელია შუა თითი?!
(ამ ტექსტის ილუსტრაცია იქნება პატარა გიგი და თათა, რომელთაგან გიგის ერთი ხელი შემოუჭერია თავის მეორე ხელის თითებზე და თათა დასჩერებია მის თითებს, რათა ამოიცნოს, რომელია შუა თითი.)
ალბათ, იაკობი თავის ახალ დედაენაში დაიცავდა 1912 წლის დედაენის ასოთა თანმიმდევრობას, რადგან იგი მაშინდელ მტკიცე ლოგიკას (გენეტიურობის პრინციპი, ჯერ შედარებით ადვილად მოსახაზი ასოები) ეფუძნებოდა. ხოლო ეს თანმიმდევრობა სულაც არ იქნება ხელისშემშლელი ახალი სახელმძღვანელოსთვის.
უნდა ვივარაუდოდთ ისიც, რომ იაკობი აუცილებლად დატოვებდა დეკოდირებისთვის ვარჯიშის მიზნით თავის ერთმანეთთან დაუკავშირებელ წინადადებებსაც. ამ შემთხვევაში იგი მასწავლებელს სთხოვდა, რომ ეს სავარჯიშოები გაემდიდრებინა მცირეოდენი აზარტითა და მოტივაციით სახალისო აქტივობების გამოყენებით.
შეჯამება
ზემოთ შვეეცადეთ იაკობ გოგებაშილის ინტერპრეტაციები გაგვეცოცხლებინა. ინტერპრეტაციები იმის შესახებ, თუ რას და როგორ გააკეთებდა იგი დღევანდელი მოსწავლეებისთვის. ვფიქრობს, ასეთი ინტერპრეტაციები უფრო აცოცხლებს იაკობს, ვიდრე მისი დედაენების აღდგენა-გაფერადება…
ისევე, როგორც რუსთველის ლექსმა, სამწუხაროდ, იაკობ გოგებაშვილის პედაგოგიკურმა გენიამაც შეაფერხა კითხვის სწავლების მიდგომების მომავალი განვითარება და დღესაც კი ჩვენ გოგებაშვილის 1912 წლის დედაენის მიხედვით ვცდილობთ ახალი დედაენის შექმნას. და ეს მაშინ, როდესაც თავად გოგებაშილის პედაგოგიკური პრინციპები უფრო პროგრესული და თანამედროვეა, ვიდრე მისივე დედაენა, რომელიც მორგებული იყო მე-19 საუკუნის მოსწავლესა დ მასწავლებელს.
გოგებაშვილის პუბლიცისტიკაში გაფანტულია მისი ნააზრევი, მისის მისწრაფებები და სულისკვეთება, რაც ჩვენ გავრწმუნებს, რომ მისი პედაგოგიკა არის უფრო ღრმა და მეტი, ვიდრე მისი დედაენებია. ეს მოცემულობა არც მის დედაენებს აკნინებს, არც გოგებაშვილს. პირიქით, ეს კიდევ ერთხელ გვიდასტურებს, რომ იაკობი მართლად ღირსეული წარმომადგენელია მე-19 საუკუნის გენიოსთა ხუთეულისა.
გიორგი ჭაუჭიძე
სსიპ ქალაქ მარნეულის მეორე საჯარო სკოლის ქართული ენის მასწავლებელი
